Een echt donkere nacht draagt bij aan natuurherstel, maar krijgt weinig aandacht. Om dit unieke aspect van de Veluwe te beschermen en te verbeteren, is samenwerking tussen de Veluwse gemeenten nodig. Bijkomend voordeel is de kans die het biedt voor recreatie op de Veluwe.
Overdag lijkt de Veluwe het terrein van de mens. Dagjesmensen, hondenbezitters en mountainbikers genieten allemaal op hun eigen manier van bossen, hei en heuvels.
 |
 |
Maar ’s nachts is de Veluwe van zichzelf. Als je wel eens met een avondexcursie mee bent geweest, ken je vast het gevoel van verbazing, van ontzag zelfs, als je ineens herten, wilde zwijnen en vossen tevoorschijn ziet komen. Als je de kreten hoort van uilen en roofvogels in de verte en het overal ritselt en fladdert. Het nachtleven van de Veluwe geeft dan een klein stukje van z’n geheimen prijs. Voor veel dieren is de nacht hét moment om te eten (en gegeten te worden), te drinken en uiteraard – als het seizoen daar is – om zich voort te planten.
Voor veel dieren en zelfs voor planten is echte duisternis een voorwaarde voor een gezond bestaan (zie de voorbeelden onderaan deze pagina). Zo kunnen vuurvliegjes met hun eigen lichtjes niet tegen kunstlicht op en daarom geen liefdespartner meer aantrekken.
Ook al staat het thema natuurherstel volop op de agenda, het belang van duisternis komt bij beleidsmakers slechts zelden aan de orde, Ondertussen staat de Veluwe door straat- en buitenverlichting en reclameborden in en om het natuurgebied steeds meer in het licht. Terwijl juist dit grootste aaneengesloten Nederlandse natuurgebied op land de kans biedt op echte duisternis. We roepen de Veluwse gemeenten daarom op om zich in te zetten voor een donkere Veluwe.
Verrassend genoeg blijkt uit onderzoek dat nachtverlichting niet veiliger is, in ieder geval niet in het buitengebied en op bedrijventerreinen. Meer verlichting op wegen leidt juist tot meer ongelukken, doordat mensen dan harder rijden. Op de Veluwe komt daar het risico op aanrijdingen met wild nog bij. Voor bedrijventerreinen geldt dat een continu verlicht terrein inbreken juist makkelijker maakt. Licht dat aanspringt bij beweging heeft een veel betere, afschrikkende werking. Dus hier is voor natuur én veiligheid een boel winst te halen. Bovendien is investeren in duisternis en stilte ook investeren in welzijn voor inwoners.
De beleving van duisternis en stilte als kwaliteit van de Veluwe maakt de regio aantrekkelijk en bijzonder voor toeristen. De Veluwe kan de zeldzame plek in Nederland worden waar je de sterren kunt zien en de nacht kunt beleven. Voor recreatieondernemers is dit een kans om hun gasten een unieke ervaring te bieden.
Daar is markt voor: in het Waddengebied wordt via het programma Donkerte van de Wadden de nacht ingezet als een publiekstrekker met het hele jaar door zeer goed bezochte programma’s en activiteiten. Dat creëert wel een spanningsveld, omdat een toename van bezoekers kan leiden tot een toename van licht en lawaai. Dus daar ligt een uitdaging voor gemeenten, natuurterreinbeheerders en recreatieondernemers om een optimale balans te vinden tussen toegankelijkheid én rust.
Besparing op energie is natuurlijk een gunstig neveneffect van een donkere Veluwe. Dat toont Texel aan, dat het lichtbeleid wijzigde, aangepaste verlichting doorvoerde en daarmee een energiebesparing van 65% realiseerde.
Gemeenten kunnen het belang van duisternis uitwerken in lichtbeleid. Putten is daar al mee begonnen met het uitgangspunt ‘lampen uit als het kan, aan als het moet’.
Nog beter is het als gemeenten, recreatieondernemers en vakantieparken op en om de Veluwe de handen ineen slaan. Door aangepast lichtbeleid bij openbare verlichting, reclameborden, evenementen en op vakantieparken, het betrekken van (natuur)organisaties, gezamenlijk communiceren van de belangen en dit neer te zetten als centraal thema in regiomarketing kan er een mooie verandering tot stand komen.
Het proces rondom Donkerte van de Wadden heeft tien jaar geduurd. Dus een donkere Veluwe is niet in één nacht geklaard. Maar het resultaat zal de moeite waard zijn: een donkere, stille Veluwe voor mens en natuur.
Planten reageren heel precies op het aantal lichturen. Kunstlicht geeft de verkeerde informatie, waardoor ze op andere momenten in bloei gaan. Dat heeft negatief effect op de beschikbaarheid van voedingsstoffen voor insecten. Bestuiving wordt hiermee lastiger.
Vogels die overwinteren in gebieden met veel kunstlicht zijn sneller op het gewicht om de trek te beginnen. Ze keren daardoor te vroeg terug in hun broedgebieden, waardoor hun overlevingskansen verminderen (nog te koud, nog niet voldoende voedsel).
Vleermuizen zijn beter te zien door hun natuurlijke vijanden als het niet donker genoeg is.
Vuurvliegjes trekken een partner aan met hun lichtjes. Als er veel kunstlicht is, lukt dat niet meer.
Waterkwaliteit. In oppervlaktewater veroorzaakt extra licht snellere algengroei, met gevolgen voor het gehele waterecosysteem.
Dit artikel van directeur Petra Souwerbren en collega Nienke Aangenendt is gepubliceerd in het tijdschrift Nieuwe Veluwe, nr. 3, 2023. De headerfoto is van Johan van der Wielen, overige foto’s van Pixabay.
Voor gemeentes en recreatieondernemers op en rond de Veluwe organiseren wij een inspirerende bijeenkomst: hoe kunnen we samen de Veluwe donkerder maken? Meer informatie: Nacht van de Veluwe
Verder zijn er door heel Gelderland publieksactiviteiten om van de nacht te genieten. Hier vind je een overzicht: Nacht van de Nacht
